فریبا سامانی/ پایگاه خبری دیار عالمان [1] ایران با در اختیار داشتن منابع غنی نفت و گاز، همواره یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی در جهان بوده است. با این حال، مصرف بی‌رویه و اسراف‌آمیز سوخت‌های فسیلی به یکی از چالش‌های مهم اقتصادی و زیست‌محیطی کشور تبدیل شده است. فرهنگ عمومی حاکم بر مصرف انرژی در ایران نیازمند اصلاحات بنیادین و قاعده‌مند شدن است؛ امری که در بسیاری از کشورهای اروپایی سال‌هاست به عنوان یک ضرورت عملی دنبال می‌شود.
1. وضعیت مصرف سوخت در ایران
ایران علی‌رغم جمعیت نسبتاً متوسط، جزو پرمصرف‌ترین کشورهای جهان در حوزه انرژی است. طبق آمار، مصرف سرانه بنزین و گاز طبیعی در ایران چندین برابر متوسط جهانی است. موارد زیر از جمله مصادیق بارز اسراف در این زمینه‌اند:
روشن گذاشتن بی‌مورد خودرو و کولر در تابستان
مصرف بی‌رویه گاز در منازل، ادارات و مدارس در زمستان
نبود استفاده گسترده از وسایل حمل‌ونقل عمومی
فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل و عدم بهره‌وری در مصرف سوخت
در فصل‌های سرد، میزان مصرف گاز طبیعی در ایران گاه به مرز بحران تأمین انرژی می‌رسد، تا آنجا که دولت ناچار به تعطیلی مدارس یا قطع گاز برخی صنایع می‌شود.
—
2. مقایسه با کشورهای اروپایی
کشورهای اروپایی با وجود سردسیر بودن و وابستگی کمتر به منابع داخلی سوخت، سال‌هاست که فرهنگ مصرف بهینه انرژی را توسعه داده‌اند. ویژگی‌های مصرف در این کشورها عبارت‌اند از:
استفاده گسترده از عایق‌سازی حرارتی ساختمان‌ها برای کاهش نیاز به گرمایش
ترویج وسایل حمل‌ونقل عمومی، دوچرخه و خودروهای هیبریدی یا برقی
جریمه‌های مالی برای مصرف زیاد انرژی یا استفاده از سوخت‌های آلاینده
آموزش عمومی در مدارس و رسانه‌ها برای مصرف بهینه انرژی
قیمت‌گذاری واقعی و بدون یارانه برای سوخت، که خود عاملی بازدارنده در اسراف است
این کشورها با اعمال سیاست‌های سختگیرانه و نظارت دقیق توانسته‌اند فرهنگ صرفه‌جویی و مسئولیت‌پذیری را نهادینه کنند.
3. آسیب‌ها و پیامدهای اسراف در مصرف سوخت در ایران
هزینه‌های سنگین یارانه‌ای: دولت ایران سالانه میلیاردها دلار برای یارانه سوخت هزینه می‌کند که می‌توانست در زیرساخت‌ها یا توسعه خدمات صرف شود.
آلودگی زیست‌محیطی: مصرف بیش از اندازه بنزین و گازوئیل، به افزایش آلودگی هوا در کلان‌شهرها انجامیده و سلامت عمومی را تهدید می‌کند.
فرسایش منابع ملی: مصرف بی‌رویه انرژی، منابع تجدیدناپذیر کشور را تهی می‌کند و نسل‌های آینده را با کمبود مواجه خواهد ساخت.
4. راهکارهای اصلاح فرهنگ مصرف انرژی در ایران
آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی: مدارس، رسانه‌ها و نهادهای دینی باید صرفه‌جویی را به عنوان یک ارزش دینی، اخلاقی و ملی معرفی کنند.
تغییر سیاست‌های قیمتی: واقعی‌سازی قیمت انرژی و حذف تدریجی یارانه‌ها می‌تواند انگیزه مصرف بی‌رویه را کاهش دهد.
قانون‌گذاری و مشوق‌های رفتاری: ارائه مشوق برای مصرف‌کنندگان کم‌مصرف و اعمال جریمه برای اسراف می‌تواند در مدیریت مصرف موثر باشد.
سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین: تولید و توزیع خودروهای برقی، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و نوسازی ساختمان‌ها نقش مهمی در کاهش مصرف سوخت دارد.
نتیجه‌گیری
اسراف در مصرف سوخت یکی از معضلات ریشه‌دار کشور ماست که با وجود منابع غنی، باعث وارد آمدن آسیب‌های فراوان به اقتصاد، محیط زیست و سلامت اجتماعی شده است. اصلاح این رفتار تنها با تحول در نگرش عمومی، سیاست‌گذاری هوشمندانه، و الگوگیری از تجربیات موفق جهانی امکان‌پذیر است. اگر فرهنگ مصرف انرژی در ایران قاعده‌مند و منطقی نشود، پیامدهای جبران‌ناپذیری در انتظار نسل‌های آینده خواهد بود.