فریبا سامانی/ به گزارش دیار عالمان،پرسش بسیار مهم و رایجی است، اما پاسخ آن نیازمند دقت و تفکیک میان اسلام به‌عنوان دین و مجموعه‌ای از تعالیم الهی، و عملکرد مسلمانان و جوامع اسلامی در طول تاریخ است.
1. اسلام و عقب‌ماندگی؟ نه، بلکه بالعکس
اسلام در قرون اولیه (قرون 8 تا 13 میلادی) زمینه‌ساز پیشرفت علمی، فرهنگی، فلسفی، و تمدنی در جهان شد. بسیاری از علوم مانند:
ریاضی (الجبرا، اعداد عربی)
نجوم
پزشکی (ابن‌سینا، رازی)
فلسفه و منطق
معماری و هنر
در تمدن اسلامی رشد کردند و حتی پایه‌گذار رنسانس اروپا شدند.
2. دلایل عقب‌ماندگی جوامع اسلامی در دوره‌های اخیر
دلایل عقب‌ماندگی کشورهای اسلامی از غرب در دوران مدرن به عوامل غیردینی برمی‌گردد، از جمله:
استعمار مستقیم و غیرمستقیم
استبداد داخلی و فقدان حکومت مردم‌سالار
فاصله گرفتن از تعالیم عقل‌گرایانه و پویا در اسلام
نبود نهادهای علمی و توسعه‌یافته در دوران مدرن
وابستگی اقتصادی و علمی به غرب
3. آیا اسلام مانع پیشرفت است؟
خیر. تعالیمی مانند:
سفارش به علم‌آموزی (“اطلبوا العلم من المهد إلى اللحد”)
مشورت در امور (“وشاورهم فی الأمر”)
رعایت عدالت، کار، نظم، و احترام به عقل
همگی مشوق پیشرفت‌اند. عقب‌ماندگی، بیشتر نتیجه‌ی انحراف از این آموزه‌هاست، نه خود اسلام.
دانشمندان مسلمان و دستاوردهای علمی آن‌ها
در زیر، فهرستی از برخی از برجسته‌ترین دانشمندان مسلمان و دستاوردهای علمی آن‌ها آورده شده است:
1. ابن‌سینا (Avicenna) (۳۵۹-۴۲۸ هجری)
دست‌آوردها:
پایه‌گذار پزشکی علمی در جهان اسلام
نگارش کتاب “القانون فی الطب” که به مدت چند قرن مرجع پزشکی در اروپا و جهان اسلام بود.
در فلسفه، آثار او تأثیر زیادی بر فلسفه غرب داشت.
زمینه‌ها: پزشکی، فلسفه، منطق، ریاضیات
2. الخوارزمی (Al-Khwarizmi) (۷۸۰-۸۵۰ میلادی)
دست‌آوردها:
پایه‌گذار علم جبر (الجبرا) که از نام او گرفته شده است.
نگارش کتاب “الکتاب المُختصر فی حساب الجبر و المقابله” که یکی از اولین متون در زمینه جبر بود.
کارهای او در زمینه ریاضیات و هندسه تأثیر زیادی بر دنیای غرب داشت.
زمینه‌ها: ریاضیات، جبر، هندسه، نجوم
3. ابن‌رازی (Al-Razi) (۸۶۴-۹۲۵ میلادی)
دست‌آوردها:
یکی از بزرگترین پزشکان تاریخ اسلام
نگارش کتاب “الحاوی” که در آن به درمان بیماری‌ها و استفاده از داروهای مختلف اشاره شده بود.
کشف الکل و اولین کسی که بیماری شَارِب را توضیح داد.
زمینه‌ها: پزشکی، شیمی، داروسازی
4. ابن‌هیثم (Alhazen) (۹۶۵-۱۰۳۹ میلادی)
دست‌آوردها:
پایه‌گذار علم بینایی‌شناسی و اولین کسی که به طور علمی به تحلیل نور پرداخته بود.
کارهایش در زمینه نورشناسی تأثیر زیادی بر فیزیک و نجوم داشت.
نگارش کتاب “کتاب المناظر” که به یکی از مهم‌ترین منابع در زمینه اپتیک تبدیل شد.
زمینه‌ها: فیزیک، اپتیک، ریاضیات
5. فارابی (Al-Farabi) (۸۷۰-۹۵۰ میلادی)
دست‌آوردها:
یکی از بزرگترین فیلسوفان اسلامی
آثار برجسته‌ای در زمینه فلسفه سیاسی و اخلاق داشت.
کتاب “المدینة الفاضلة” که به بررسی آرمان‌شهر و حکومت عادلانه پرداخت.
زمینه‌ها: فلسفه، منطق، سیاست
6. ابن‌خالدون (Ibn Khaldun) (۱۳۳۲-۱۴۰۶ میلادی)
دست‌آوردها:
پایه‌گذار علم جامعه‌شناسی و تاریخ.
نگارش کتاب “مقدمه” که در آن به تحلیل تاریخ، جامعه‌شناسی و فرهنگ پرداخته است.
زمینه‌ها: تاریخ، جامعه‌شناسی، اقتصاد
7. ابن‌زهر (Ibn Zuhr) (۱۰۹۱-۱۱۶۱ میلادی)
دست‌آوردها:
یکی از پزشکان برجسته قرون وسطی
تأسیس روش‌های نوین در جراحی و درمان بیماری‌های داخلی.
کتاب “التوضیح” در زمینه پزشکی و جراحی.
زمینه‌ها: پزشکی، جراحی
8. ابن‌بیطار (Ibn al-Baitar) (۱۱۹۷-۱۲۴۸ میلادی)
دست‌آوردها:
یکی از بزرگترین گیاه‌شناسان و داروسازان تاریخ
نگارش کتاب “الجامع لمفردات الأدوية والأغذية” که به طور جامع به بررسی گیاهان دارویی پرداخته است.
زمینه‌ها: گیاه‌شناسی، داروسازی
9. ابو علی سینا (Al-Farghani) (۸۷۰-۹۴۰ میلادی)
دست‌آوردها:
از ستاره‌شناسان مشهور در دوران اسلام
نگارش کتاب “الماجستی” که به تحلیل موقعیت ستارگان پرداخته و یکی از مراجع علمی در زمینه نجوم در جهان اسلام بود.
زمینه‌ها: نجوم، ریاضیات
این فهرست تنها نمونه‌ای از دستاوردهای علمی برجسته مسلمانان است. به‌طور کلی، علم در دنیای اسلام با توجه به تأکیدات دین اسلام، محیط‌های فرهنگی و نهادهای علمی ساخته‌شده، به یکی از پایه‌های تمدن اسلامی تبدیل شد.
