تلاش لندن برای پنهان کردن نقش خود در کودتای ۲۸ مرداد

در شصتمین سالگرد اجرای موفقیت‌آمیز عملیات موسوم به “آژاکس” که کودتایی نظامی علیه دولت محمد مصدق بود، سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، سیا، با انتشار بخشی دیگر از اسناد مرتبط با این رویداد تحول‌ساز تاریخی، برای نخستین بار رسما نقش‌آفرینی آمریکا در طراحی و اجرای این کودتا را تایید کرد.

با این حال، اگرچه تا کنون بارها در اسناد و روایت‌های گوناگون اشاره شده که عملیات آژاکس محصول مشترک سیا و ام‌‌آی۶، سازمان اطلاعاتی انگلیس بوده، این کشور همچنان مصرانه و سیستماتیک در تلاش است تا نقش خود در این ماجرا را پنهان کند و در تبلیغات رسانه‌ای خود هم عمدتا بر محوریت آمریکا در اجرای این عملیات تاکید می‌کند.

شصت سال پس از کودتا، برای نخستین بار آمریکا رسما نقش سیا در طرح‌ریزی آن را تایید کرد شصت سال پس از کودتا، برای نخستین بار آمریکا رسما نقش سیا در طرح‌ریزی آن را تایید کرد. پیش از تایید رسمی نقش سیا در طرح‌ریزی و اجرای عملیات آژاکس که در شصتمین سالگرد کودتا صورت گرفت، دو رئیس‌جمهور آمریکا (بیل کلینتون و باراک اوباما) با اشاره مستقیم به نقش‌آفرینی این کشور در کودتای ۲۸ مرداد، بابت اجرای آن از ملت ایران عذرخواهی کرده بودند. جک استراو، وزیر اسبق امور خارجه انگلیس، تنها مقام رسمی این کشور بود که در طول این سال‌ها با اشاره‌ای گذرا به نقش این کشور در کودتای ۲۸ مرداد، آن را از موارد بارز مداخله انگلیس در امور داخلی ایران خواند.

آرشیو امنیت ملی آمریکا که روز دوشنبه، ۲۸ مرداد ۱۳۹۲ اسناد مرتبط با نقش‌آفرینی سیا در کودتای ۲۸ مرداد را بر اساس قانون آزادی اطلاعات در آمریکا (Freedom of Information Act) به دست آورده و منتشر کرده، گزارش داده که مقامات انگلیس در سال‌های گذشته بارها در مکاتبات محرمانه و آمیخته به هشدار خود با مقامات آمریکایی، افشای این اسناد را “مایه شرمساری” خوانده و از آنها خواسته‌اند از انتشار آن دسته از اسنادی که مستقیما به نقش انگلیس و سیستم اطلاعاتی این کشور اشاره دارند، خودداری کنند.

مرور اسناد منتشرشده نشان می‌دهد که مقامات آمریکایی ملاحظات ویژه وزارت امور خارجه انگلیس را در نظر گرفته‌اند، اما در کنار همه ناشناخته‌های دیگری که درباره کودتا علیه دولت نخست‌وزیر منتخب ملت ایران وجود دارد، آنچه هنوز مبهم است علل هراس انگلیس از انتشار اطلاعاتی است که آن‌طور که معاون آرشیو امنیت ملی آمریکا می‌گوید “حالا دیگر بسیاری از کودکان دبستانی در ایران هم عمده واقعیت‌های مرتبط با آن را می‌دانند”.

اگرچه آرشیو امنیت ملی آمریکا، در حاشیه‌ای که بر انتشار اسناد کودتا نوشته، نتیجه گرفته که اصرارهای مقامات انگلیسیی علت اصلی خودداری آمریکا از خارج کردن کامل این اسناد از طبقه‌بندی محرمانه است، دکتر عباس میلانی در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌گوید «در هر صورت بخش اعظم اطلاعات مهم پیرامون این ماجرا هرگز منتشر نخواهد شد.»

عباس میلانی، مدیر مرکز مطالعات ایران‌شناسی دانشگاه استنفورد آمریکا با تایید تلاش‌های گسترده انگلیس برای پنهان کردن نقش خود در کودتای ۲۸ مرداد، می‌گوید: «سازمان‌های اطلاعاتی هم در آمریکا و هم در انگلیس، از انتشار “گزارش‌های عملیاتی” وقایع مهمی نظیر این کودتا خودداری می‌کنند.»

به گفته وی، آنچه تا کنون منتشر شده صرفا گزارش‌هایی است که نقش‌آفرینی این سرویس‌ها در طرح‌ریزی عملیات را تایید می‌کند، به همراه آنچه تاریخ‌نگاران این سازمان‌ها برای مصارف داخلی سازمان‌شان نگاشته‌اند.

با این حال عباس میلانی معتقد است «آمریکا از بزرگ‌نمایی نقش سیا و به حاشیه راندن نقش ام‌آی۶ در سازمان‌دهی این کودتا ناراضی نیست و حتی شاید آن را دست‌آوردی بزرگ بداند، اما واقعیت این است که انگلیس اولین کشوری است که طرح کودتا در ایران و براندازی دولت مصدق را مطرح می‌کند و در اجرای طرح هم نقشی به مراتب پررنگ‌تر از آمریکا دارد.»

انگلیس نخستین بار در سال ۱۳۵۶، یک سال پیش از انقلاب اسلامی در ایران، از وزارت خارجه آمریکا خواسته بود که مانع از انتشار اسناد مرتبط با کودتای ۲۸ مرداد شود. اما این نگرانی‌های مقامات انگلیسی حتی تا امروز هم ادامه دارد. آنها معتقدند افشای همه جزئیات، منافع آنها در ایران و منطقه را در معرض تهدید قرار می‌دهد. آرشیو امنیت ملی آمریکا هشدار داده که تداوم محرمانگی این اسناد، پی‌آمدی جز “تحریف تاریخ” نخواهد داشت.

 انگلیس از سال ۱۳۵۶ بارها از مقامات آمریکایی خواسته که از اشاره به نقش این کشور در کودتا خودداری کند انگلیس از سال ۱۳۵۶ بارها از مقامات آمریکایی خواسته که از اشاره به نقش این کشور در کودتا خودداری کند

معاون آرشیو امنیت ملی ایالات متحده از جامعه اطلاعاتی این کشور درخواست کرده که برای روشن شدن ابعاد این مساله‌ی محوری تاریخی، همه اسناد موجود پیرامون آن را از طبقه‌بندی محرمانه خارج کنند و در دسترس عموم قرار دهند، چون به اعتقاد او “دیگر دلیل قانع‌کننده‌ای برای محرمانه نگه داشتن این اسناد وجود ندارد”.

عباس میلانی می‌گوید که به تجربه دریافته رویکرد انگلیسی‌ها متفاوت از آمریکایی‌ها است و آنها معتقدند هرچه اطلاعات کمتری درباره این حوادث تاثیرگذار تاریخی منتشر شود، منافع آنها بیشتر تامین خواهد شد و کمتر در معرض تهدید قرار خواهد گرفت.

روزنامه انگلیسی دیلی تلگراف در این زمینه نوشته است:  اسناد 35 سال قبل وزارت امور خارجه انگلیس نشان دهنده تلاش‌های سفارت انگلیس در واشنگتن برای محرمانه نگهداشتن نقش انگلیس در سرنگونی دولت دموکراتیک و منتخب محمد مصدق، نخست‌وزیر وقت ایران است.

بنابر این گزارش، مالکوم بایرن، معاون مدیر آرشیو امنیت ملی در دانشگاه جورج واشنگتن که در پس افشای اسناد مربوطه قرار دارد به دیلی تلگراف گفت که حتی امروز، 60 سال بعد از این کودتا، انگلیس هم‌چنان در پشت صحنه تلاش می‌کند تا جزییات این عملیات سری را که به “عملیات چکمه” معروف است پنهان نگهدارد.

وی افزود: که معتقد است دیپلمات‌های انگلیسی هم‌چنان برای مخفی کردن فعالیت‌های ام.آی.6 که بیش از نیم قرن از آن می‌گذرد، تلاش می‌کند و «امروز با گذشت شصت سال از آن زمان ما هنوز نتوانسته‌ایم به تصویر کاملی از نقش سرویس‌های اطلاعاتی انگلیس و آمریکا برسیم» و «به نظر می‌رسد که آن تاریخ و سیاست‌های فعلی با هم متقاطعند و انگلیسی‌ها هنوز از اذعان به نقش‌شان اکراه دارند.»

در یک یادداشت محرمانه مورخ اکتبر 1978 یک دیپلمات هشدار داد که «اگر (این اسناد) منتشر شود، چیزهای بسیار آزار دهنده‌ای درباره انگلیس فاش خواهد شد.»

دیپلمات دیگری در ماه دسامبر همان سال در یادداشتی برای لندن نوشته است که یک مقام دوست در وزارت امور خارجه آمریکا قول داده که «این اسناد را مسکوت بگذارد».این اسناد نشان می‌دهد که این سفارت مستقیما با دفتر مورخین تماس داشته و تحقیق کرده که چطور می‌توان مانع علنی شدن این اسناد شد. به نظر می‌رسد تلاش‌های سفارت با موفقیت روبه‌رو شد، زیرا این اسناد هرگز به طور رسمی منتشر نشد.